امنیت غذایی زمانی معنا پیدا می‌کند که کشاورز بتواند با وجود نوسانات اقلیمی، جریان نقدی قابل‌پیش‌بینی داشته باشد. بیمه‌های پارامتریک دقیقاً برای همین طراحی شده‌اند: به‌جای اعزام کارشناس به مزرعه و برآورد میدانی، پرداخت‌ها بر اساس «شاخص»‌های از پیش‌توافق‌شده انجام می‌شود؛ اگر بارش از حد تعیین‌شده پایین‌تر برود یا دما به زیر آستانه یخبندان سقوط کند، مکانیزم پرداخت به‌صورت خودکار فعال می‌شود. این رویکرد با حذف ارزیابی‌های زمان‌بر میدانی، پرداخت را سریع‌تر و شفاف‌تر می‌کند و به دولت‌ها، صندوق‌ها و بیمه‌گران امکان می‌دهد تا پوشش‌های وسیع‌تری را برای کشاورزان خرد، تعاونی‌ها و بنگاه‌های زنجیره تأمین فراهم کنند.

مبنای فنی این محصولات، مجموعه‌ای از داده‌های هواشناسی زمینی و سنجش‌ازدور است: بارش بر حسب میلی‌متر، دمای حداقل و حداکثر بر حسب درجه سلسیوس، رطوبت نسبی، و شاخص‌های پوشش گیاهی مانند NDVI. شاخص‌ها به‌صورت محلی تنظیم می‌شوند تا رابطه قابل اتکایی با خسارت محصول برقرار کنند؛ برای نمونه، «پنجره‌های هشت‌هفته‌ای بارش» برای گندم یا «ساعت‌های یخبندان زیر آستانه مشخص» برای باغ میوه. هدف این است که انحراف شاخص از محدوده عادی، به‌طور معناداری با افت عملکرد یا خسارت درآمدی همبسته باشد تا پرداخت نه فقط سریع، بلکه منصفانه و قابل دفاع باشد.

یکی از نقاط قوت بیمه پارامتریک این است که از سطح خرد تا مزو و ماکرو مقیاس‌پذیر است. دولت‌ها می‌توانند برای کل کشور یا ایالت پوشش بخرند و هنگام فعال‌شدن شاخص، منابع را بی‌درنگ به شبکه‌های امدادی و برنامه‌های حمایتی تزریق کنند؛ بانک‌های توسعه‌ای یا نهادهای بشردوستانه می‌توانند به‌صورت «رپلیکا» پالیسی هم‌ارز خریداری کنند تا در همان لحظه فعال‌سازی شاخص، پرداخت همزمانی برای گروه‌های هدف اختصاص یابد؛ و شرکت‌های بیمه خصوصی می‌توانند برای کشاورزان یا تعاونی‌ها، قراردادهای خرد طراحی کنند که به‌صورت خودکار، کسری نقدینگی ناشی از خشکسالی یا سرمازدگی را جبران کند.

در سال‌های اخیر، تجربه عملی در چند کانون مهم جهان شکل گرفته است. در آفریقا، سازوکار قاره‌ای ARC پوشش‌های پارامتریک خشکسالی را در سطح دولت‌ها عملیاتی کرده و پرداخت‌های سریع به نهادهای دولتی و شرکای اجرایی را به نمایش گذاشته است. در هند، «طرح شاخص آب‌وهوایی بازطراحی‌شده» کنار «بیمه محصول» با سقف مشارکت اندک کشاورز، شبکه‌ای فراگیر از پوشش‌های بارش، دما، رطوبت و یخبندان را فراهم کرده است. در اروپا، بیمه‌گران کشاورزی محصولات «خشکسالیِ شاخصی» و «سرمازدگی» را برای غلات، علوفه و باغ‌ها عرضه کرده‌اند و در بسیاری موارد پرداخت بدون اعلام خسارت و ارزیابی میدانی انجام می‌شود. در چین نیز استان‌هایی مانند گوانگ‌دونگ با اتکا به داده‌های ایستگاهی و بازدیدهای میدانی برای تنظیم آستانه‌ها، سبدی از بیمه‌های شاخصی کشاورزی را در مقیاس بزرگ پیاده‌سازی کرده‌اند.

پشتوانه مقرراتی این حرکت، ادبیات بین‌المللی و اسناد ناظرین جهانی است. انجمن بین‌المللی ناظران بیمه (IAIS) در «گزارش موضوعی بیمه‌های مبتنی بر شاخص» بر چند اصل کلیدی تأکید می‌کند: تعریف شفاف رویداد قابل‌تأمین، مدیریت «ریسک مبنا» (اختلاف میان تجربه واقعی و مقدار شاخص)، تناسب‌گرایی نظارتی، و اطمینان از اینکه کاربر نهایی نحوه کار شاخص، حدود پوشش و فرمول پرداخت را به‌خوبی می‌فهمد. در عمل، این اصول به طراحی قراردادهایی منجر می‌شود که در آن «عامل محاسبه مستقل»، «تقویم انتشار شاخص» و «جدول/تابع پرداخت» به‌طور صریح در متن پالیسی گنجانده می‌شود.

در کنار مزایا، چالش‌های این فناوری نیز باید جدی گرفته شود. مهم‌ترین چالش، ریسک مبنا است: ممکن است در یک مزرعه خسارت رخ دهد اما شاخص در سطح ناحیه فعال نشود، یا برعکس. کاهش این ریسک به ترکیبی از تراکم مناسب شبکه ایستگاهی، کالیبراسیون سنج‌ها مطابق استانداردهای سازمان جهانی هواشناسی، ادغام داده‌های سنجش‌ازدور با اندازه‌گیری‌های زمینی، و «منطقه‌بندی شاخص» وابسته است. شفاف‌سازی این ریسک برای ذی‌نفعان و تدوین سازوکارهای ارتباطی روشن، جزء لاینفک حاکمیت‌پذیری محصول است.

– متولی نوبه (وزیر دارایی زیمبابوه): «این پرداخت یک نقطه عطف برای تقویت تاب‌آوری کشور است.»

– آنتونی ماروپینگ (رئیس گروه ARC): «امروز مداخله ARC را در یک خشکسالی تاریخی نشان می‌دهیم.»

– لزلی ندلوو (مدیرعامل ARC Ltd): «پرداخت‌های بیمه، ارزش ابزار ARC را در پاسخ سریع نشان می‌دهد.»

چشم‌انداز فناورانه نیز به‌سرعت در حال تغییر است. مرورهای نظام‌مند تازه بر ادبیات نشان داده‌اند که استفاده از داده‌های ماهواره‌ای و مدل‌های یادگیری ماشین برای انتخاب تاریخ‌های قرارداد، آستانه‌ها و ساخت شاخص‌های ترکیبی رو به افزایش است. این تحول دو پیام ضمنی دارد: نخست، می‌توان با بهبود طراحی شاخص، ریسک مبنا را کاهش داد؛ دوم، می‌توان قیمت‌گذاری را دقیق‌تر و منصفانه‌تر انجام داد، چون پراکندگی مکانی و زمانی داده‌ها بیشتر شده و رابطه شاخص–خسارت بهتر قابل برآورد است.

از منظر سیاست‌گذاری، پیوند بیمه پارامتریک با برنامه‌های حمایتی و ابزارهای مالی عمومی–خصوصی اهمیت دارد. یارانه حق‌بیمه برای کشاورزان آسیب‌پذیر، قراردادهای «اشتراک ریسک» بین دولت و بیمه‌گر، و استفاده از ظرفیت اتکایی در سطوح ملی و منطقه‌ای، سه ستون اصلی پایداری مالی هستند. در کنار این‌ها، شفافیت ارتباطی و سواد بیمه‌ای کشاورزان تعیین می‌کند که محصول پذیرفته شود و اعتماد پایدار باقی بماند. وقتی کشاورز بداند چه شاخصی، در چه بازه‌ای و با چه فرمولی پرداخت را فعال می‌کند، بیمه از یک «برگه قرارداد» به «ابزار مدیریت ریسک» روزمره تبدیل می‌شود.

این مقاله با تکیه بر تجربه‌های عملی آفریقا، هند، اروپا و چین و با ارجاع به اسناد مرجع نظارتی و پژوهشی، منطق طراحی، قیمت‌گذاری و مدیریت خسارت در بیمه‌های پارامتریک خشکسالی و سرمازدگی را واکاوی می‌کند و مسیرهایی اجرایی برای بومی‌سازی در زیست‌بوم کشاورزی ایران پیشنهاد می‌دهد؛ مسیری که با داده خوب، شاخص دقیق و حکمرانی شفاف، تاب‌آوری زنجیره «از مزرعه تا سفره» را تقویت می‌کند.